Czy można zrzec się dziedziczenia jeszcze za życia potencjalnego spadkodawcy? Takie pytanie bardzo często zadają mi moi klienci. Polski ustawodawca przewidział stosowną regulację w art. 1048 k.c. Zgodnie z nim spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.
W świetle przepisów polskiego prawa wyżej wymieniona umowa jest jedyną dopuszczalną czynnością prawną inter vivos dotyczącą spadku po osobie żyjącej. W umowie takiej przyszły spadkobierca ustawowy zrzeka się dziedziczenia po przyszłym spadkodawcy, czyli zrzeka się praw, które będą mu przysługiwały z mocy ustawy. Należy pamiętać, iż taka umowa wywołuje skutki prawne dopiero z chwilą śmierci osoby, po której ma miejsce zrzeczenie się dziedziczenia.
Przedmiotem zrzeczenia się jest prawo do dziedziczenia z ustawy. Zgodnie z poglądami utrwalonymi w literaturze istnieje możliwość ograniczenia zrzeczenia się dziedziczenia do ułamkowej części spadku, a także zrzeczenie się jedynie prawa do zachowku.
Jak wskazuje przepis art. 1049 k.c. zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba że umówiono się inaczej. W takiej sytuacji zrzekający się oraz jego zstępni, których obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia, zostają wyłączeni od dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku. Oznacza to, że spadkobierca zostaje pozbawiony także prawa do zachowku. Należy pamiętać, iż skutki prawne zrzeczenia się dziedziczenia nie rozciągają się na dziedziczenie testamentowe, a zatem spadkobierca ustawowy, może dziedziczyć po tym samym spadkodawcy na mocy testamentu lub otrzymać od niego zapis zwykły lub windykacyjny.
Warto podkreślić, iż w umowie zrzeczenia się dziedziczenia można ograniczyć skutki zrzeczenia się dziedziczenia tylko do zrzekającego się, czyli postanowić, że zstępni nie będą objęci zrzeczeniem, bądź też skutki zrzeczenia obejmą tylko niektórych zstępnych, zgodnie z zasadą swobody umów.
Na mocy art. 1050 k.c. zrzeczenie się dziedziczenia może być uchylone przez umowę między tym, kto zrzekł się dziedziczenia, a tym, po kim się dziedziczenia zrzeczono. Ta umowa także powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Ustawodawca polski tym samym wprowadził możliwość uchylenia skutków prawnych zrzeczenia się dziedziczenia – wskutek tego umowa o zrzeczeniu się dziedziczenia może być uznana za niebyłą, a spadkobiercy zostają przywrócone wszelkie prawa spadkobiercy ustawowego.
