DZIEDZICZENIE USTAWOWE – ABC prawa spadkowego

Przepisy prawa cywilnego przewidują dwie podstawowe formy dziedziczenia: ustawową i testamentową. Zgodnie z Kodeksem cywilnym powołanie do spadku wynika bowiem z ustawy, albo z testamentu. Do dziedziczenia ustawowego dochodzi w kilku przypadkach. Na przykład jeśli spadkodawca nie sporządził testamentu lub spisał taki, w którym powołał spadkobiercę do ułamkowej części majątku, na przykład do jego połowy – wówczas mamy do czynienia z tzw. dziedziczeniem „mieszanym”, w części na podstawie testamentu, w części na podstawie ustawy. Również wtedy, gdy spadkodawca sporządził testament, w którym ustanowił wyłącznie zapisy na rzecz poszczególnych osób, albo gdy powołany spadkobierca nie może dziedziczyć (został uznany za niegodnego dziedziczenia) lub odrzucił spadek.

Zgodnie z obowiązującym prawem polskim, pierwszeństwo będzie miała wola spadkodawcy. Jeśli pozostawił on po sobie ważny testament to dziedziczenie nastąpi w oparciu o ten dokument. Dopiero w razie jego braku w grę wchodzą przepisy ustawy, jaką jest Kodeks cywilny. Zgodnie z polskim prawem, podstawą dziedziczenia może być wyłącznie testament, a w jego braku przepisy ustawy – trzeciej możliwości nie ma.

Do dziedziczenia ustawowego powołane są osoby określone w Kodeksie cywilnym. Krewnych dzielimy na: zstępnych – dzieci, wnuki, prawnuki itd. i wstępnych – rodzice, dziadkowie itd. Przepisy ustanawiają kręgi spadkobierców.

Pierwszeństwo mają dzieci spadkodawcy i jego małżonek – dziedziczą oni w częściach równych, przy czym część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Jeśli dziecko zmarło wcześniej, do przypadającego mu udziału mają prawo jego zstępni, także w równych częściach.

Jeżeli spadkodawca nie ma dzieci, przepisy powołują do spadku jego małżonka i rodziców lub rodzeństwo w razie śmierci któregoś z rodziców. Udział spadkowy małżonka wynosi w tym przypadku połowę.

W następnej kolejności w razie braku spadkobierców z poprzednich grup do dziedziczenia dochodzą dziadkowie spadkodawcy, zstępni dziadków spadkodawcy oraz pasierbowie.

Podsumowując, pierwszeństwo do spadku dziedziczonego na podstawie ustawy ma I grupa spadkobierców. Jeżeli brak jest dzieci oraz dalszych zstępnych (wnuków, prawnuków itd.) spadkodawcy (bądź gdy zstępni nie mogą lub nie chcą dziedziczyć), dziedziczą osoby z II grupy, a w ich braku (bądź gdy zstępni nie mogą lub nie chcą dziedziczyć) – podmioty zaliczone do grupy III. Ostatecznie, spadkobiercą mogą być podmioty z IV grupy czyli osoby prawne prawa publicznego (gmina jako jednostka samorządu terytorialnego lub Skarb Państwa).